Bà mẹ cho nước mắm nêm vào trong cái tô. Bé Kim
Tuyền chạy đến hỏi: “Con có thể giúp mẹ được không?” “ Ô, mẹ
không biết nữa. Con còn vụng về lắm. Nhưng thôi, được rồi. Đây,
con hãy thử xem. Con hãy mang nó tới bàn mà không làm đổ nhé.
Hãy cẩn thận nhé con!” Bà mẹ đưa cho cô bé tô đầy nước mắm. Bé
Tuyền đi rất chậm, mắt chăm chú vào tô, nhìn cách cẩn thận để nó
không nghiêng. Chân nó đá vào chân ghế. Tô mất thăng bằng. Nước
mắm vung vãi ra ngoài, chảy xuống áo cô bé và rơi xuống thảm.
“Con ơi, tại sao con vụng về thế? Tại sao lại như vậy? Mẹ đã
không bảo con phải cẩn thận hay sao? Tại sao con làm bất cứ việc
gì cũng vụng về như vậy?”
Cô
bé đã cố gắng thái quá để khỏi bị chê là vụng về, nhưng rồi
chính vì quá lo lắng, nên chân cô vấp vào chân ghế đã khiến xảy
ra chính điều mà cô bé sợ mình vấp phải. Nếu bà mẹ tỏ ra tin
tưởng thật sự vào khả năng của cô bé có thể mang được một tô
nước mắm, thì chắc cô bé đã có thể làm điều đó một cách tốt đẹp
hơn. Bây giờ thì tư tưởng của cô bé về chính mình như là một cô
bé vụng về, một lần nữa đã được củng cố và cô còn có thêm một
thất bại khác cho tín chỉ của cô.
Dĩ
nhiên, trẻ con có nhiều điều sai lỗi và làm nhiều chuyện sai
lầm. Nếu chúng ta có khuynh hướng phê bình thì thay vì chú trọng
đến ưu điểm chúng ta lại quay sang để ý đến khuyết điểm và cho
đó là quan trọng. Chẳng hạn, nhiều đứa trẻ tình cờ nói cà lâm,
nhưng nó sẽ biến mất nếu không ai để ý đến điều đó. Tuy nhiên,
vì chúng ta quá để ý để tránh hoặc sửa bất cứ hành động nào mình
không thích, hoặc vì chúng ta cảm thấy có một cái gì cần phải
được làm cho người khác, nên chúng ta có khuynh hướng muốn chữa
trị đứa bé ngay tức khắc khi nhìn thấy nó có điều gì sai lỗi.
Nhưng thật ra, chúng ta không sửa được nó mà chỉ càng làm tăng
thêm những khó khăn, vì đứa trẻ cảm thấy điều đó là có ích như
gây thêm được sự chú ý hay có thể được xem là chiến thắng trong
việc đánh bại những áp lực của chúng ta. Vì thế, phê bình không
dạy được con trẻ mà chỉ làm cho con trẻ giữ vững những hành động
chống đối hoặc thêm khuyết điểm mà thôi.
Để
hướng dẫn con trẻ chúng ta có kết quả, chúng ta cần để ý đến
những gì đang xảy ra. Đó có phải là một sai lỗi không? Hay đó là
một sự thất vọng, một phán đoán sai lầm, hoặc thiếu kiến thức,
thiếu kinh nghiệm? Hay có một mục đích nào tiềm ẩn đằng sau hành
động đó không? Những câu chuyện của các trẻ con trên đây cho
thấy một sự thiếu kinh nghiệm và một phán đoán nghèo nàn. Chúng
có thể đi đến thất vọng, nên chúng cần một sự chỉ dẫn chứ không
phải phê bình. Chúng cần được khích lệ để khám phá ra khả năng
của chúng. Tuy nhiên, như chúng ta đã thấy: một hành động sai
lầm có thể là kết quả của một mục đích sai lầm. Nó có thể có một
mục đích. Và nếu điều nầy là đúng thì đó không phải là một lầm
lỗi nữa mà là một sai lỗi.
Bà
mẹ gặp một người bạn nơi công viên trong lúc bà và cô bé Kim
Uyên 5 tuổi đang đi bách bộ. Cô bé bám sát mẹ, tay bỏ vào miệng
khi cô bé được giới thiệu. “Đến đây, Kim Uyên, không được e
thẹn”, bà mẹ nài nĩ; đoạn quay sang bà bạn nói:”Tôi không biết
tại sao nó lại e thẹn như vậy? Không có ai trong nhà như vậy
cả.” Nghe thế, cô bé càng e ngại hơn. Bà bạn cuối xuống để nghe
cô bé trả lời. Nhưng cô bé không nói cũng không cười, chỉ nhìn
bà với cái liếc nhìn. Khi người bạn đầu hàng và bắt đầu nói
chuyện với bà mẹ, cô bé đứng yên một lúc và rồi kéo mẹ, leo lên
vế mẹ và áp mặt vào để hôn mẹ.
Cô
bé có mục đích trong cái e thẹn của nó, nên chỉ vô ích nếu bảo
nó đừng e thẹn nữa. Càng chú ý vào cái sai lỗi của nó chỉ càng
củng cố điều đó thêm thôi. Kim Uyên nhận ra mình là một người
hay e thẹn trong gia đình. Điều nầy mang lại cho cô bé một sự
nổi bậc. Khi chúng ta muốn biết cái gì là kết quả của sự e thẹn,
chúng ta sẽ khám phá ra rằng chính điều đó làm nó trở nên trung
tâm của sự quan tâm đáng để ý. Mọi người cố gắng để làm cho cô
bé trả lời. Như vậy, cô bé trở thành trung tâm của sự chú ý. Nó
có giá. Tại sao nó phải bỏ đi?
Nếu
cô bé thất bại trong việc lôi kéo mọi người một cách thích thú
đó, nó sẽ không làm thế nữa. Bà mẹ có thể giới thiệu với sự hảnh
diện nhưng với thái độ bình thường. Nếu cô bé không trả lời, cứ
tiếp tục nói chuyện với người bạn mình. Như vậy, sự e thẹn của
nó sẽ bớt đi và dần dần sẽ quên đi. Nếu người bạn hỏi: “Có phải
cô bé e thẹn không?” Bà mẹ có thể trả lời: “Không, cô bé không e
thẹn đâu. Nó chỉ không thích nói chuyện ngay bây giờ, nhưng nó
sẽ nói chuyện lát sau”.
Nếu
chúng ta muốn một đứa trẻ khuất phục được một sai lầm nào đó,
chúng ta phải khám phá ra mục đích đằng sau thái độ của nó mà
không cần phải nói về điều đó chút nào. Hãy hành động trong cách
thế như vậy thì mục đích sẽ không còn nữa. Hầu như mọi lúc, về
phía chúng ta không cần phải làm gì, cũng không cần phải nói gì
để tránh gây nên động lực củng cố thêm cho hành vi đang có. |