Con
người một khi đã lên ngôi rồi, ít có ai muốn xuống. Lý do là vì
khi xuống ngôi người ta phải hy sinh tất cả những đặc quyền, đặc
lợi mà người ta đã một thời được hưởng. Nhưng nếu họ bị cưỡng
ép, bị tước đoạt, cái gì sẽ xảy ra? Nếu không được chuẩn bị tinh
thần, chắc chắn nhiều biến chứng sẽ xảy ra cho họ. Đó là lý do
tại sao con trẻ chúng ta sinh chứng khi ngai vàng của chúng bị
cưỡng chiếm.
Vị Thứ Trong Gia Đình
Danh từ vị thứ chỉ đến sự liên quan và vị trí của
những đứa con trong gia đình. Trong tương quan ảnh hưởng và đáp
trả giữa những phần tử trong gia đình phát sinh những cá tính
khác biệt. Vị trí mỗi cá nhân, vai trò và bổn phận phải làm có
một ảnh hưởng rất lớn trên cá tính của mỗi người cũng như trên
mẫu mực của toàn thể gia đình. Một gia đình bắt đầu với người
mẹ, cha, và một trẻ sơ sinh. Vai trò của người mẹ thì khác với
vai trò của người vợ. Vai trò của người cha thì khác với vai trò
của người chồng. Sự hiện diện của đứa bé cho thấy chiều kích mới
trong tương quan giữa vợ và chồng. Nếu nó là đứa con đầu lòng
mọi người ?ều chú ý đến nó. Mẹ và cha nó đều để ý đến nó như là
bố mẹ của đứa con duy nhất. Nếu có sự xung khắc, cĩ thể là một
trong bố mẹ sẽ ở về phía đứa trẻ. Sự đồng minh như thế thường
được mang lại bỡi mối tình đặc biệt bố mẹ dành cho nó. Khi đứa
thứ hai ra đời, vị thế của nó bị thay đổi. Ngai vàng của nó đã
bị cưỡng chiếm. Có một cái gì mới đi vào trong tất cả những
tương quan như một kết quả của sự thay đổi vị trí trong gia
đình. Đứa trẻ mới sinh, dĩ nhiên được ưu tiên hơn, nên đứa lớn
cảm thấy cần phải tái tạo cho nó một chỗ đứng mới, một vị thế có
giá trị hơn trong hai đứa. Đứa bé sinh sau sẽ khám phá ra vị thế
của nó như là một đứa nhỏ nhất trong gia đình. Điều đó có nghĩa
là còn có một người anh hoặc một chị khác lớn hơn nó và có nhiều
kinh nghiệm hơn nó.
Khi
người con thứ ba ra đời, một lần nữa có sự thay đổi vị thế cũng
như tương quan giữa các phần tử trong gia đình. Bố và mẹ là cha
mẹ của ba đứa trẻ. Đứa lớn nhất xuống ngôi trước và rồi đến đứa
thứ hai. Cứ mỗi lần một đứa mới sinh ra, vị trí trong gia đình
mang lấy sự xếp đặt mới với một tương quan mới và một ý nghĩa
mới. Đây là lý do tại sao chúng ta thấy tính tình con trẻ trong
một gia đình không giống nhau dẫu chung môi trường và cảnh sống
giống nhau. Chúng ta thường thấy có những nét tương đồng giữa
những đứa trẻ lớn nhất của những gia đình khác nhau hơn là giữa
đứa thứ nhất và đứa thứ hai trong cùng một gia đình. Như một
nhóm sao xuất hiện, mỗi đứa đều cố tìm vị thế của mình trong
cách thế riêng tư của nó. Như đám cỏ được xem từ làng xa, vị thế
của đứa đến sau được xem là tốt hơn, được bố mẹ ưu đãi hơn. Đứa
trẻ sau được coi là sự đe dọa của đứa trước. Ở đây cũng vậy,
cũng như sự thích nghi vào những khuyết tật bẩm sinh, đứa trẻ
thứ nhất hoặc sẽ đầu hàng hoặc cần phải bổ túc vào những khiếm
khuyết trong một số lãnh vực nào đó. Điều đó cũng xảy ra như vậy
cho đứa thứ hai trong tương quan với đứa thứ nhất. Nó thường
ganh ghét sự đi trước của đứa thứ nhất nên sẽ tìm cách để vượt
mặt hoặc sẽ đầu hàng bỏ cuộc. Thường thì đứa thứ nhất và đứa thứ
nhì căng thẳng với nhau nên mỗi đứa hành động trong chiều hướng
nghịch nhau. Chúng càng căng thẳng hơn nếu bố mẹ đặt đứa nầy
chống lại đứa khác với tư tưởng sai lầm nầy là để khiến chúng nó
cố gắng hơn. Nhưng chúng sẽ làm ngược lại. Nếu thấy mình thua
kém, nó sẽ nhường trận chiến cho người kia và trong sự mất can
đảm nó sẽ đi tìm một chiến thuật ngược lại.
Tuấn Nguyễn và Tuyền Phạm lấy nhau. Cả hai đều xuất thân từ Đại
Học hoạt động, lanh lợi, và có nhiều tài năng. Khi cô bé Ái Vy
được sinh ra, họ hoàn toàn phấn khởi và dĩ nhiên mong đợi nhiều
điều nơi cô bé. Mỗi giai đoạn lớn lên của đứa bé là một niềm hy
vọng của bố mẹ. Mới mười tháng rưỡi Ái Vy bước được bước đầu
tiên nên bố mẹ nó hãnh diện lắm. Hơn một tuổi thì được mẹ huấn
luyện đi vệ sinh. Mọi người đều cảm thấy vui sướng với đứa bé
khôn lanh nầy. Ái Vy cảm thấy bố mẹ vui thích nên cố gắng để
tiến lên. Khi nó được một tuổi rưỡi, Tiến em nó được sinh ra.
Ngay từ đầu, bé Tiến xem ra gầy còm xanh xao hơn Ái Vy. Nó không
cân nặng như tuổi nó đòi hỏi và mọc răng cũng chậm nữa. Bố mẹ nó
lo lắng cho nó. Ái Vy nhận thấy đươc tình thế. Khi Tiến lớn lên,
cô bé cảm thấy mình cần phải làm một cái gì hơn nữa. Dẫu sao,
Tiến em nó cũng còn là một cái gì đe doạ cho nó. Vậy thì làm
cách nào Ái Vy có thể giữ được vị thế của mình đối với bố mẹ nó?
Dĩ nhiên, nó không thể lý luận và nghĩ ra điều gì. Nó chỉ biết
cảm nhận và đáp trả theo phản ứng tự nhiên của nó. Nó nhận thấy
được sự thất vọng của ba nó đối với đứa em gầy còm yếu ớt của nó
nên cô bé chú trọng đến việc tăng những hoạt động đầy sinh lực
hơn. Và cứ mỗi lần em nó làm được những tiến bộ mới, nó cảm thấy
cần phải canh phòng hơn. Bấy giờ, nó cũng cố gắng làm cho được
một cái gì mới mẻ hơn để đi đầu, để giữ vị thế nhất. Với thời
gian trôi qua, cô bé ngày càng trở nên cố gắng hơn để thỏa đáp
đuợc những tiêu chu?n của bố mẹ và để dẫn đầu trước em nó. Dần
dần, cô bé đã phát triển niềm tin sai lầm nầy là: cô phải là đầu
và là tốt nhất. Cô bé cũng khám phá ra những cách cản trở và làm
nhụt chí em Tiến của nó và cô đã làm như thế một cách vô ý thức.
Trong khi đó, cậu bé Tiến cũng lớn dần và bắt đầu ý thức được về
thế giới bên ngoài cũng như bên trong đang tăng trưởng. Nó cảm
thấy được rằng một cách nào đó nó không thể theo kịp điều mà bố
mẹ nó mong muốn. Nó cũng cảm thấy ganh ghét sự khôn ngoan và khả
năng của chị nó. Nó ráng cố gắng làm nhiều điều nhưng không thể
thành công. Nó trở nên chán nản và ít nhiều muốn đầu hàng. Nó
dần dần phát triển niềm tin lầm lẫn nầy là nó đã không có nhiều
cơ may. Khi bố mẹ nó nói: “Chị Ái Vy có thể làm được điều đó ở
vào lứa tuổi của con. Tại sao con lại không?” Nó cảm thấy thất
vọng và muốn ganh tỵ với chị nó. Thay vì cảm thấy thách thức để
cố gắng hơn lên, nó chấp nhận những lời phê bình đó như một bằng
chứng của niềm tin rằng nó đã không có những cơ may.
Đến
đây, chúng ta có thể thấy rằng đối với Ái Vy, bé Tiến em nó
không còn là một đe dọa đáng sợ nữa. Cô bé đã giải quyết vấn đề
bằng cách gia tăng gấp đôi sự số gắng để hoàn thành những ước
muốn của bố mẹ. Trong khi đó, bé Tiến thì không như vậy. Có cùng
bố mẹ với cùng những tiêu chuẩn phải hoàn thành như nhau, nhưng
với sức khoẻ yếu kém vì bệnh tật, bé Tiến đánh giá tình huống
một cách khác hẳn. Nó xem ra không thể vượt được những trở ngại
và cũng không thể cạnh tranh được với chị nó, nên nó đâm ra thất
vọng và tin rằng nó hoàn toàn không được may mắn. Vậy làm cách
nào nó tìm được một chỗ đứng đối với bố mẹ? Nhìn thấy bố mẹ tỏ
ra quan tâm nhiều đối với sự thiếu khả năng của nó nhất là mẹ nó
luôn bận rộn với nó, nó đáp lại sự thương tình của bố mẹ bằng
cách khóc nhiều. Và bố mẹ đã cảm thấy tội nghiệp nên chú ý tới
nó, săn sóc nó, và vì thế làm nó dừng lại ở đó.
Khi
Ái Vy được 3 tuổi 3 tháng thì Ái Vân được sinh ra. Ai Vy ý thức
về sự kiện nầy là: nó có một cô gái khác cần phải tranh đua. Sự
hiểu biết của Ái Vy về cuộc sống đã tăng dần và với kiến thức đó
Ái Vy đã thấy được đứa bé mới sinh l vô dụng. Ái Vy cố gắng giúp
mẹ trong việc chăm sóc đứa trẻ sơ sinh đó. Nhưng khi Ái Vân lớn
lên và phát triển tài năng, Ái Vy trở nên lo lắng. Bây giờ có
cái gì đã thay đổi, có cái gì cần phải cảnh giác hơn. Ái Vy có
hai đứa em ở đàng trước. Bất cứ sự phát triển nào của một trong
hai đứa đó đều trở nên một sự đe doạ cho nó. Cô bé bắt đầu ganh
tỵ đối với những đứa nầy khi chúng nó chiếm được sự khen thưởng.
Tuy nhiên, việc diễn tả sự ganh tỵ đó chỉ mang lại cho nó sự
khiển trách mà thôi. Vì thế, để thuyết phục được chướng ngại
nầy, cô bé đã bắt đầu đóng kịch làm ngơ đi cho xong.
Riêng bé Tiến khi thấy Ái Vân lớn lên như một cô gái thông minh
khác thường, nó càng cảm thấy thêm thất vọng về vị trí của nó.
Sự trổi vượt của nó như một đứa trẻ nam đã không giúp ích được
nhiều cho nó vì nó đã không có nhiều đặc nét của một đứa con
trai. Bé Tiến bây gi? không còn là đứa út nữa nhưng ? trở thành
đứa giữa. Nó không là một đứa gái thông minh như em nó mà cũng
không là một đúa trai có nhiều nam tính. Nó hay khóc. Mọi người
đều quở mắng nó giống như con gái. Nó càng thu mình vào hơn nữa
và chỉ còn cố gắng một nửa để ứng phó với cuộc đời. Nó chơi
nhiềi với Ái Vy hơn là với Ái Vân, sẵn sàng chấp nhận vai trò
làm em để Ái Vy làm chủ nó.
Ái
Vân rất là khôn lanh và hấp dẫn nữa . Vì thế, cô bé là trọng tâm
của sự chú ý của mọi người trong suốt thời của nó. Ái Vân có 4
người phục vụ. Khi biết nhận thức về môi trường bên ngoài, nó
thấy được những tiêu chu?n mà bố mẹ nó đòi hỏi phải hoàn thành.
Nó cũng cảm thấy rằng Ái Vy có đầu óc khá thông minh còn Tiến
thì klhông. Nhưng trên hết, nó cảm thấy cả Ái Vy và Tiến đều bị
quở mắng. Khi Ái Vân được hai tuổi, cô khám phá ra rằng cô có
thể là một người tốt, một người hạnh phúc trong gia đình và nhờ
thế cô đã tìm ra được chỗ đứng của cô ta.
Khi
Ái Vy lên 6, cô bắt đầu đi học và cảm thấy mình trở thành quan
trọng thì Nhi được sinh ra. Ái Nhi cũng sẽ là một đe dọa cho Ái
Vy nhưng không đến nỗi quá lớn vì lúc nầy Ái Vy có thể xếp đặt
mọi sự chu đáo. Điều quan trọng đối với Ái Vy là làm mọi cách để
giữ cô b i Nhi vẫn luôn là một đứa bé sơ sinh. Một hôm mẹ bảo Ái
Vy giúp em bé, Ái Vy cảm thấy sung sướng làm điều đó như ý mình
muốn. Ngày tháng trôi qua, Ái Vy lớn dần, mẹ bảo Ái Vy dạy cho
em cách cột giây giày, nhưng Ái Vy chỉ tìm cách cản trở. Trong
lúc dạy cho em nó, Ái Vy chỉ tìm cách cho Ái Nhi thấy nó đần độn
là chừng nào.
Bé
Tiến thì khác. Cậu bé không để ý đến Ái Nhi mấy. Mẹ nó thường
bảo: “Cu Tiến dường như nửa tỉnh nửa mê.” Còn Ái Vân chỉ thích
chơi một mình, có nhiều phát minh và ít khi bị khiển trách. Ái
Vân không trổi vượt ai, cũng không quấy rầy ai trong khi Ái Nhi
vẫn còn là đứa bé sơ sinh nên được mọi người trong nhà chú ý và
cưng chìu.
Lúc
Ái Nhi lên 3 thì bố mẹ đều có thể nhận thấy được cá tính của
từng đứa. Ái Vy 9 tuổi rưỡi, một đứa bé thông minh, làm việc có
hiệu năng, có tương lai rực sáng với một niềm tin: cuộc đời chỉ
có ý nghĩa nếu mình là nhất, là tuyệt vời. Cu Tiến 8 tuổi rưỡi,
yếu ớt, vô hiệu năng, mất niềm tin, và hay khóc vì nó tin rằng
nó chỉ có thể sống được nếu mọi người còn thương hại nó và cưng
chìu nó. Ái Vân 6 tuổi, ở giữa, lạc quan, hạnh phúc, bằng lòng
với những gì mình có, không quan tâm nhiều với những đòi hỏi cao
siêu. Ái Nhi 3 tuổi, nhỏ và còn khờ khạo nhưng cũng kháu khỉnh
dễ thương. Mỗi đứa có một chỗ đứng riêng biệt, có một vai trò
riêng biệt, và một cảm giác rõ ràng về cách thức nó biểu lộ cuộc
sống.
Thật ra, không phải tất cả các gia đình có 4 đứa trẻ đều phát
triển giống hệt như vậy. Ở đây tôi chỉ muốn đưa ra một trường
hợp cụ thể của một gia đình đã sống. Rất có thể trong những gia
đình khác, đứa con đầu xem ra th?t vọng và đứa con thứ hai sẽ
thành công, trổi vượt hơn. Chẳng hạn, đứa con đầu có thể là một
đứa gái rất bình thường trong khi đứa thứ hai cũng là đứa gái
nhưng rất dễ thương và thành công trong việc thu hút, hấp dẫn
hơn chị nhiều. Cái gì đã làm chúng nó có sự khác biệt? Cái gì đã
làm chúng nó phát triển và có một vị thế đặc biệt trong gia
đình, đó chính là cách cắt nghĩa mà mỗi đứa gán cho hoàn cảnh
riêng biệt của nó cũng như những quyết định mà nó đã làm để đáp
ứng với hoàn cảnh đó. Nếu Ái Vy cảm thấy rằng những đòi hỏi của
bố mẹ thì quá đáng, hoặc nếu cảm thấy em nó là một đe dọa lớn
lao cho nó, nó có thể bỏ cuộc hoặc giới hạn những lãnh vực phải
làm. Nếu cu Tiến cảm thấy rằng con đường học vấn là cần cho nó
và nó phải trở nên xuất sắc trong trường như một sự bù đắp cho
sức khoẻ yếu kém của nó thì quả thật nó đã có lối sống khác.
Hoặc nếu Ái Vân đã quyết định trở nên một đứa trẻ có ý chí sắt
đá hơn thì rất có thể đã ảnh hưởng đến Ái Nhi rất nhiều trong
việc trở thành một đứa trẻ ngoan trong gia đình. Mỗi đứa trong
vị thế của nó đã hành động theo cách thức mà nó quan niệm và
nhìn thấy về vai trò của nó trong gia đình. Cùng lúc đó, cách cư
xử của nó cũng ảnh hưởng đến cách cư xử của những đứa trẻ khác.
Chính vì thế, quyết định của mỗi đứa về cách sống mà nó chọn lựa
tất nhiên bị ảnh hưởng bỡi quan iệm của nó về cuộc đời, cũng như
bỡi lối sống của những đứa trẻ chung quanh nó. Nếu quan niệm của
nó sai lệch, người ta có thể dễ dàng nhìn thấy hướng đi lệch lạc
của nĩ. Thường thì cha mẹ dễ dàng nhận ra những hướng đi cũng
như những cách sống sai lệch đó, nên họ sẽ hướng dẫn con trẻ có
những cái nhìn cũng như những tư tưởng chính xác hơn.
Một
vài mẫu chuyện sau đây sẽ dần dần giúp chúng ta hiểu được tâm
lý của con em chúng ta và hy vọng sẽ giúp chúng ta rất nhiều
trong việc giáo dục chúng.
Suốt mùa hè, mẹ giao cho Hưng 10 tuổi và Hùng 7 tuổi có trách
nhiệm chăm sóc vườn cỏ chung quanh nhà. Hưng lo phía sau và Hùng
lo phía trước. Cứ 2 tuần, bà mẹ bảo chúng nó cắt cỏ một lần. Mẹ
nó thường không cho phép chúng nó đi chơi cho tới khi cắt cỏ
xong. Hôm đó vào buổi trưa, sau khi cắt cỏ xong Hùng đi vào và
tuyên bố: “Mẹ, con đã làm xong công việc cắt cỏ của con. Con quả
là một đứa con tốt.” Trong khi đó, Hưng anh nó đang chạy chơi
trên đường và chẳng màng gì đến bổn phận của nó. Bấy giờ, mẹ nó
trả lời cho Hùng: “Vâng, cưng, con luôn là một đứa con tốt. Con
hãy đi tìm Hưng cho mẹ và bảo anh con rằng mẹ muốn gặp nó.” Hùng
chạy đi tìm anh và bảo: “Mẹ muốn gặp anh đó. Em dã làm xong phần
anh rồi, còn anh thì chưa.” Bấy giờ, Hưng sừng sộ lên và đấm em
một đấm. Trận chiến diễn ra. Khi chúng về nhà, Hùng mách với mẹ
rằng Hưng đã đánh nó. Bà mẹ quay sang Hưng và bảo: “Hưng tại sao
con lại như thế? Tại sao con không làm tròn bổn phận của con?
Tụi con phải yêu mến nhau thay vì đánh nhau nghe chưa!”
Lúc
Hưng được 2 tuổi thì Hùng được sinh ra, và cũng từ đó Hưng trở
nên bất trị. Nó trở nên thô lỗ, phá phách và hay gây gỗ trong
khi Hùng là một đứa trẻ thơ ngây và hạnh phúc khác thường. Một
cách nhanh chóng, Hùng đáp trả lại tình yêu mà mẹ nó dành cho
nó. Nó vui thích cười nói với mẹ nó. Mẹ nó hiểu một cách mù mờ
rằng Hưng, anh nó ganh tỵ với em vì bà dành quá nhiều thời giờ
cho Hùng. Thật ra, Hưng cảm nhận được điều nầy là: bé Hùng đã
chiếm mất vị thế của nó và mẹ nó luôn dành nhiều tình cảm tốt
đẹp cho em nó nên nó muốn phản chứng để chiếm lại được sự chú ý
của mẹ nó. Khác hẳn với anh, Hùng luôn tỏ ra là một đứa con
ngoan và cũng thông minh nữa. Nó khéo xử sự để anh nó thích đánh
lộn với nó và như thế mẹ nó càng yêu thích nó hơn. Dĩ nhiên, vị
thế của nó càng trở nên vững chắc hơn. Còn Hưng thì khác, nó
muốn đánh lộn để hạ bệ em nó và để được như em nó. Cả hai làm bố
mẹ phải quan tâm, nhức đầu, nhưng mỗi đ?a có cách thế riêng của
nó. Mỗi đứa hành động theo cách nhìn và cách cắt nghĩa của nó
cũng như hợp tác với đứa kia để giữ thế quân bình.
Trong một gia đình 3 đứa con, đứa con thứ hai đã một lần chiếm
được ưu thế so với đứa thứ nhất. Giờ đây phải đành xuống ngai để
dành chỗ ưu tiên đó cho em nó. Nó trở thành đ?a ở giữa. Vị thế
của nó quả thật là khó khăn. Đứa thứ nhất và đứa thứ ba luơn là
đồng minh chống lại kẻ thù chung nên đứa thứ hai ở trong vị thế
khó xử. Nó bỗng nhiên khám phá ra rằng nó không có cái lợi của
đứa đầu cũng không có cái lợi của đứa cuối. Như một kết quả, nó
có khuynh hướng cảm thấy mình bị coi thường và lạm dụng nên nó
có ấn tượng rằng cuộc đời là một bất công. Ngoại trừ nó tìm ra
phương cách thay đổi não trạng, nó sẽ luôn xác tín rằng con
người thì bất công và nó sẽ không có cơ may để có chỗ đứng trong
cuộc đời. Tuy nhiên, nếu nó được may mắn, thành công hơn những
đứa kia nó sẽ quan tâm hơn đến sự công bình. Trong một gia đình
mà người mẹ đặt ra những tiêu chuẩn cao, đứa con gái nếu là giữa
2 đứa trai có thể bắt chước mẹ nó nên có khuynh hướng hoàn hảo.
Nó có thể dùng bản tính nữ giới để chiếm được sự trổi vượt trước
nhất trong gia đình, sau đó ngoài xã hội. Nhưng nếu nam tính
được đề cao trong gia đình, cô gái ở giữa có thể cạnh tranh với
anh và em trai nó nên dễ trở thành một trẻ gái thô bạo và dễ có
nam tính hơn bất cứ đứa nào khác. Nếu cha mẹ cảm thấy thất vọng
vì không có con trai, một đứa con gái có thể cố gắng để được sự
ưu đãi bằng cử chỉ của con trai. Một đứa con trai giữa 2 đứa con
gái có thể mang hình ảnh đảo ngược. Nếu nó trổi vượt hơn chị và
em gái nó bằng cách là một đứa thật là con trai, nó có nhiều lợi
điểm ngay dù nó là đứa giữa. Tuy nhiên, nếu người mẹ là người
thống trị trong gia đình và đứa con trai ở giữa cảm nhận được
hành động uy quyền của bà trên người cha vô hiệu năng, nó sẽ cảm
thấy nó ở trong một tình trạng khó khăn cực kỳ. Nó có thể tưởng
tượng ra rằng đàn ông không đáng kể mấy. Bấy giờ, hoặc là nó
đồng minh với mẹ nó chống lại bố nó, hoặc đồng minh với bố đánh
bại mẹ nó và quyền lực của bà. Sự phát triển của nó sẽ tuỳ thuộc
vào sự cắt nghĩa về những hoàn cảnh và những quyết định không ý
thức của nó.
Trong một gia đình 4 đứa con, đứa con thứ 2 và đứa con thứ 4
thường là bạn đồng minh. Chúng ta có thể nhận ra được điều nầy
khi thấy 2 đứa trẻ tỏ ra có cùng sở thích, cùng nhân cách. Có sự
cạnh tranh giữa những đứa trẻ là do bỡi những khác biệt cá tính
và sở thích. Không có luật chung như đến mức độ nào sẽ có sự
liên minh hoặc sẽ có sự tranh giành xảy ra giữa những đứa trẻ.
Tuy nhiên, điều đó cũng rất quan trọng cho toàn thể bức tranh
gia đình.
Đứa
trai duy nhất trong số đông con gái, cho dù ở vị thứ nào, phái
tính của nó có nhiều thuận lợi nhưng cũng còn tuỳ thuộc vào sự
thẩm định về khả năng của nó có thể hoàn thành được vai trò nam
giới của nó trong gia đình hay không. Điều đó cũng áp dụng cho
đứa con gái duy nhất trong một gia đình có nhiều con trai. Một
đứa trẻ yếu ớt, bệnh tật giữa những đứa trẻ khoẻ mạnh, lực lưỡng
có thể khám phá ra cái lợi thế của nó nếu những người trong gia
đình thương hại nó. Nhưng nếu sức khoẻ là một tiêu chuẩn có giá
trị đối với gia đình, và bệnh tậ yếu ớt thường bị khước từ thì
đứa trẻ bệnh tật sẽ cảm thấy mặc cảm vì phải đối diện với một
chướng ngại. Nó sẽ có sự lựa chọn giữa đầu hàng và phấn đấu –
hoặc đầu hàng và sống trong mặc cảm với cảm giác rằng cuộc đời
đã lạm dụng nó và không có chỗ cho nó – hoặc sẽ cố gắng để khuất
phục trở ngại và thich ứng với những hoạt động của những đứa trẻ
khoẻ mạnh. Trong một gia đình đầy sinh lực, bất cứ chọn lựa nào
cũng cho thấy những khó khăn. Chẳng hạn, nếu đứa trẻ có bệnh
tim, không cố gắng nào có thể mang lại cho nó một chỗ đứng giữa
những đứa khoẻ mạnh. Nhưng nếu nó đầu hàng nó sẽ bị coi thường.
Chính vì thế, nó đi tìm một chỗ đứng qua một cố gắng phi thường
như sẽ trở thành một nhà trí thức giữa những lực sĩ.
Nếu
một đứa trẻ được sinh ra sau cái chết của đứa con đầu lòng, nó
có một sự ngẫu nhiên gấp bội phải đối diện. Thực ra, nó là một
đứa thứ hai, nhưng nó cũng có vị thế của đứa con đầu. Thêm vào
đó, kinh nghiệm mất đứa con đầu sẽ khiến cho bố mẹ nó quá lo
lắng bảo vệ nó nên cố gắng bọc nó trong chiếc mền nhung. Nó có
thể chọn lựa hoặc nằm yn trong bầu khí cưng chìu đó hoặc cố gắng
vùng vẫy cho sự độc lập của chính mình.
Đứa
trẻ trong gia đình có một chỗ đứng độc nhất vô nhị. Không bao
lâu nó sẽ khám phá ra rằng vì ngay từ lúc đầu nó không làm được
gì nên có nhiều kẻ phụng sự nó. Bố mẹ cần phải ý tứ, nếu không
rất dễ cho nó bị cám dỗ giữ mãi vị thế được ưu đãi đó, khiến
những phần tử khác của gia đình phải bận rộn phục vụ cho nó. Và
như thế rất nguy hiểm cho tương lai của nó.
Đứa
con độc nhất thường phải đối diện với một tình trạng cực kỳ khó
khăn. Nó là một đứa trẻ trong thế giới người lớn, một đứa bé bị
bao vây bỡi những ông khổng lồ. Nó không có anh chi em để thiết
lập nột quan hệ gần gũi với tuổi nó. Mục tiêu của nó là trở nên
một trong số những người lớn muốn lèo lái và làm vui lòng kẻ
khác. Chính vì thế, nó gặp phải khó khăn hoặc là phát triển
những cái nhìn của người lớn với hy vọng đạt tới mức độ người
lớn, nhưng như vậy thì quá sớm so với tuổi nó, hoặc sẽ mãi là
một đứa bé luôn mang mặc cảm với người khác. Do đó, tương quan
nó với những đứa trẻ khác không mấy tự nhiên và không có gì bảo
đảm. Nó không hiểu được chúng và chúng cảm thấy nó giống như con
gái rụt rè nhút nhát. Nó không phát triển cái cảm giác thuộc về
những đứa trẻ, ngoại trừ nó sớm được cho đi tham dự những sinh
hoạt chung với trẻ.
Không có mức độ bao nhiêu người là gia đình lý tưởng. Không
thành vấn đề có bao nhiêu đứa con. Gia đình nào cũng có những
vấn đề riêng. Những trở ngại nầy tuỳ thuộc vào con số trong gia
đình và tuỳ thuộc vào sự cắt nghĩa mà mỗi đứa trẻ có về vị thế
của nó. Không thành vấn đề về tầm cỡ lớn nhỏ của gia đình, ở đâu
cũng cho thấy những ảnh hưởng cũng như những áp lực giữa những
phần tử trong gia đình. Không phải chỉ một yếu tố đơn độc ảnh
hưởng đến sự phát triển của bất cứ một đứa trẻ nào, mà tất cả
trẻ con đều ảnh hưởng đến nhau ngay cả cha mẹ cũng vậy.
Mỗi
đứa đều là chủ động trong việc quyết định cách thế mà nó và
những đứa khác phát triển như đã được cho thấy trong trường hợp
của Hưng và Hùng. Hưng nhìn thấy tình thế bất ổn bỡi mẹ nó yêu
em nó hơn nó. Với cái nhìn của nó, nếu nó trở thành một đứa trẻ
tốt và ngoan có lẽ không lợi gì nên nó sẵn sàng bị mẹ nó quở
trách cũng còn tốt hơn là mẹ nó không đoái hoài gì đến nó như nó
thấy. Hưng bây giờ muốn là một đứa trẻ xấu vì điều đó phục vụ
cho mục đích của nó là thiết lập một chỗ đứng cho chính nó trong
gia đình. “Tôi là đứa trẻ xấu. Họ không thể làm gì tôi. Ý nghĩa
của đời tôi nằm ở điều nầy.” Dĩ nhiên, Hưng không nghĩ ra một
cách rõ ràng những dòng chữ nầy nhưng đây là điều mà nó tin. Chỉ
trong cách thế đó nó mới gặp được sự chú ý của mẹ nó. Nhưng rồi
nó không hạnh phúc. Nó gặp một chướng ngại và không thể khất
phục, nó đâm ra mất can đảm, mất nghị lực để rồi đi tìm một câu
trả lời cho vấn đề trong cách thế tiêu cực. Khác với em nó, nó
thấy không có lối nào khác để khuất phục chướng ngại. Nó không
nhận thấy rằng nó có nhiều lợi điểm hơn như có thể làm được
nhiều điều hơn em nó. Khi mẹ nó rầy mắng nó để đáp trả lại hạnh
kiểm xấu của nó, mẹ nó đã vô tình khuyến khích nó. Nếu bố nó
thêm lời quở trách: tại sao con không như em con? Nó cng khám
phá ra rằng nó đã lôi kéo được sự chú ý của bố mẹ bỡi việc trở
thành xấu, và càng rõ ràng đối với nó là em nó thì tốt đối với
bố mẹ nĩ, còn nó thì xấu. Hùng klhi lớn lên, trở thành đứa trẻ
ngoan hơn anh, đã đặt một áp lực trên anh khiến anh nó càng
không thích vâng lệnh bố mẹ, những nguời đã yêu em nó, một đứa
trẻ xem ra là kẻ thù địch đã đẩy nó xuống khỏ ngai vàng. Hùng
giữ vững chỗ đứng bằng cách cố gắng ngoan ngoãn đối với bố mẹ
nên làm cho Hưng càng trở nên xấu hơn. Bố mẹ đẵ giúp vào trong
quan hệ bằng cách khiển trách đứa xấu và đề cao đứa tốt khiến
con cái ngày càng thêm chống đối nhau.
Sự Đáp Trả Của Đứa Trẻ
Rất
nhiều sách vở đã được viết và nói về việc đào tạo nhân cách cho
một đứa trẻ. Dường như đứa trẻ là một mẫu đất sét và chúng ta
làm công việc nhào nặn nó thành một hữu thể có thể chấp nhận
được trong xã hội. Đây là một quan niệm sai lầm như chúng ta đã
trình bày trước đây và điều ngược lại có thể là đúng. Không phải
chỉ có chúng ta những người làm bố mẹ mà cả chúng cộng với môi
trường chúng đang sống, tất cả đã tạo ra con người của chúng.
Mỗi đứa trẻ là một hữu thể độc đáo và năng động. Một cách bình
đẳng nó chia xẻ và thiết lập tương quan giữa nó và những người
chung quanh trong môi trường nó sống. Mỗi tương quan là một độc
đáo đối với nó tuỳ thuộc hoàn toàn vào sự đóng góp của mỗi
người. Mối liên hệ nẩy sinh qua những hành động giữa hai người,
người lớn với người lớn, trẻ với trẻ, hoặc trẻ với người lớn.
Những yếu tố của hành động tương quan cá nhân có thể bị thay đổi
bỡi một bên, do đó cũng làm thay đổi cả toàn bộ quan hệ.
Trẻ
con phát triển những mối tương quan với người khác qua viêc xử
dụng sức sáng tạo của chúng trong cố gắng tạo cho mình một chỗ
đứng. Đứa trẻ cố gắng làm một cái gì. Nếu việc làm đó có tác
dụng và thích hợp với mục đích, nó sẽ giữ đó như một phương cách
để tìm căn tính cá nhân của nó. Thỉnh thoảng đứa trẻ có thể khám
phá ra rằng cùng một kỷ thuật không thể có tác dụng với hết mọi
người. Bấy giờ nó có hai con đường mở ra cho nó. Nó có thể hoặc
rút lui và từ chối cộng tác với một người như thế, hoặc có thể
dùng một kỷ thuật mới và phát triển một tương quan hoàn toàn
khác biệt.
Tuyến 9 tuổi là đứa con một. Nó vui vẻ và đồng ý ở nhà. Nó giúp
mẹ nó làm công việc nhà và sẵn sàng làm mọi sự nó có thể để làm
vui lòng bố mẹ nó. Nó nói ít, lễ phép, vâng lời, trật tự trong
phòng, v không ham thích đồ chơi. Tuy nhiên nó gặp khủng hoảng ở
trường. Thầy giáo nói nó rụt rè, nhút nhác, và không cộng tác.
Nó không bao giờ quay rầy nhưng nó ngồi mơ mộng thay vì làm công
việc trong lớp. Nó cần sự giúp đỡ của thầy cô. Nó không có bạn
trong số các bạn học của nó, từ chối tham gia đánh banh hoặc
đóng góp vào những sinh hoạt của lớp.
Ở
nhà, Tuyến nổi bậc là một đứa trẻ giữa một thế giới người lớn,
và nó đã tạo ra chỗ đúng của nó bằng cách làm vui lòng những
người chung quanh nó. Nhưng ở trường, nó được bao vây bỡi những
bạn bè nó, thích trêu chọc nó nhưng nó không màng tới chúng và
xa cách chúng. Những cố gắng đầu tiên của nó để làm vui lòng
chúng đã không gây được một ấn tượng nào lớn. Thầy giáo không
xem nó ngoại lệ, cũng không cho nó một chỗ đứng đặc biệt nào
giữa những đứa trẻ khác. Nó hoàn toàn không có chút tư tưởng về
cách thế giao tranh trong các trận chơi như các bạn nó. Nó không
thể ném một trái banh, cũng không thể gây cho các bạn nó một ấn
tượng tốt về phong cách của nó. Nó rút mình trong mơ và tránh
những cố gắng để tạo một quan hệ mới.
Một
mẫu chuyện khác giúp chúng ta thấy được trẻ con có thể phát
triển những quan hệ khác biệt với mỗi bố mẹ. Cương và Cường suốt
ngày quanh quẩn bên mẹ. Đứa thì đòi cái nầy đứa thì đòi cái
khác. Khi chúng muốn một cái gì, đầu tiên chúng đòi hỏi với
giọng lè nhè, rồi khóc, sau cùng làm trận cho tới khi được điều
mình muốn. Tuy nhiên, khi bố ở nhà chúng xem ra rất ngoan. Ông
không thể nào hiểu được những mẫu chuyện mà bà mẹ thuật lại cho
ông mỗi khi ông trở về nhà. Chỉ một cái nhìn của ông cũng làm
chúng sợ và nên ngoan ngoãn. Chúng luôn luôn để ý đến ông.
Trẻ
con biết r?ng người mẹ sẽ chìu chúng và chỉ khiển trách đối với
những hành vi sai lầm, còn bố thì lưu ý đến điều ông đã nói. Bố
thì cứng rắn còn mẹ thì dễ dàng.
Bất
cứ tình huống khó khăn và chán nản nào cũng đều phát xuất từ
những cá tính khác biệt trong gia đình, nó có thể được cải tiến,
nếu những người trong gia đình cùng nhau làm việc để xây đắp một
lối sống hoà điệu. Không có một tương quan nào hoàn toàn. Cái mà
chúng ta hy vọng nhất là làm việc để thăng tiến. Nếu cha mẹ thấy
rằng đứa con giữa cảm thấy mình bị đẩy ra rìa, cha mẹ phải tìm
cách để giúp nó tìm được một chỗ đứng bằng những đóng góp hữu
ích. Khi thấy rằng đứa đầu bị thất đãm bỡi sự tiến nhanh của đứa
thứ nhì, bố mẹ cần tăng thêm sự khuyến khích cho nó để có được
sự tự tin vào khả năng của nó. Khi thấy rằng đứa con út có xu
hướng muốn được phục vụ và cưng chìu, bố mẹ cần phải giúp nó ý
thức rằng nó cũng có thể làm được những điều đó mà không cần
phải nhờ đến những người khác phục vụ cho mình.
Sự
cắt nghĩa và sự đáp trả của đứa trẻ về vị thứ của nó được xem là
quan trọng trong việc ảnh hưởng đến cá tính của nó trong tương
lai.
Đến
đây chúng ta đã có một kinh nghiệm khá dồi dào về những yếu tố
ảnh hưởng đến việc tạo thành tính tình của mỗi đứa trẻ. Hy vọng
những kinh nghiệm nầy có thể giúp ích chúng ta nhiều trong việc
giáo dục con cháu chúng ta. Một mái ấm gia đình bên cạnh người
vợ hiền và những đ?a con khôn là một lý tưởng tuyệt vời mà mọi
người chúng ta đều mơ ước. Cầu chúc cc bạn luôn có một cuộc sống
an vui và một mái ấm gia đình hạnh phúc trong những tháng ngày
sống xa quê hương và xa những người thân yêu trên những miền đất
đầy băng giá và lạnh buốt tình người |