Chúng ta thường hay phàn nàn: con trẻ bây giờ cứng đầu khó dạy
hơn chúng ta ngày xưa. Nhưng, chúng ta hãy thử phân tích một vài
mẫu chuyện để xem: đâu là nguyên nhân của những vấn đề mà chúng
ta đang gặp phải trong vấn đề giáo dục con cái của chúng ta.
Quốc Trung và bố mẹ đang đi thăm các bạn bè. Trong lúc những
người lớn ngồi nói chuyện ở cữa trước, cậu bé Quốc Trung chạy
rông. “Quốc Trung ! Con lại đây”, mẹ nó ra lệnh. Đoạn bà quay
lại với bạn bè và tiếp tục nói chuyện. Cậu bé không nói gì, lẩn
sang phía góc nhà và từ từ đi tới cái xích đu ở vườn sau. Bà mẹ
xuất hiện ở lối đi sau vườn. “Quốc Trung ! Đến đây !” bà ra lệnh
với sự cử động của ngón tay để chỉ điểm nó phải đến. Cậu bé quay
lưng lại, nhấc cằm, nhắm mắt, và nhuếch miệng nhe răng cười rồi
ngồi xuống trên chiếc xích đu, le lưỡi liếm môi. “Quốc Trung !
Mẹ bảo con đến đây bây giờ”, bà mẹ giận dữ quát tháo. Cậu bé
phớt lờ, tiếp tục đu đưa chiếc xích đu. “Mẹ đi mách ba con”, bà
mẹ nói to trong lúc bước ra khỏi đó. Không có gì xảy ra. Nó tiếp
tục đu đưa. Cuối cùng, chán quá rồi, nó đi bộ trở lại cổng
trước.
Cậu
bé tỏ ra thiếu kính trọng đối với những mệnh lệnh của mẹ nó.
Trong trường hợp nầy, bà mẹ đón nhận cái bà đáng nhận. Bà đã làm
một yêu sách vô lý. Cậu bé đáp trả với sự kháng cự táo bạo đối
với mệnh lệnh của bà. Trong giây phút đặc biệt nầy, có sự tranh
chấp quyền hành giữa mẹ và con. Và cậu bé đã thắng. Không có lý
do tại sao nó không được chơi trên chiếc xích đu. Bà mẹ đã cố
gắng tỏ uy quyền, còn cậu bé thì vẫn ngồi yên, tỏ vẻ kháng cự.
Bấy giờ, bà mẹ đành phải đầu hàng, nhưng tiếp tục dùng lời nói
hăm đe như một khí cụ. Cuối cùng, bà đe dọa mách với ông bố.
Nhưng, cậu bé biết rằng ông bố sẽ không làm gì như kết quả đã
cho thấy. Đe dọa nói với ông bố luôn là một lời nhắn gởi không
mấy kết quả. Ông bố không bao giờ bị đặt trong vai trò phải thực
hiện một quyền bính, điều mà đối với ông không còn hiệu quả nữa
cho công việc giáo dục con cái.
Những yêu sách hợp lý thường được xác định bỡi sự trọng kính của
con trẻ và sự tuân phục của chúng đối với mệnh lệnh. Có nhiều bố
mẹ trở nên giận dữ vì đứa trẻ không làm như họ bảo, lý do có thể
là vì những yêu sách của họ không hợp lý mà chỉ cố gắng để điều
khiển đứa trẻ mà thôi. Điều đó thường tạo nên một cuộc chiến về
quyền hành để xem ai là ”Ông Chủ”. Những bố mẹ nầy đã không nhận
ra điều quan trọng trong những cố gắng của họ là thiết lập một
quan hệ tốt đẹp giữa kẻ trên và người dưới. Họ quên rằng đối với
con trẻ ngày hôm nay, sự trên quyền của người lớn thì không còn
được chấp nhận nữa. Vì thế, con trẻ nhất quyết không chịu vâng
lời như một nguyên tắc sống để thoát khỏi sự thống trị. Một đứa
trẻ cảm thấy mình bị xếp đặt hoặc bị làm chủ, sẽ có phản ứng
phục thù với sự bất phục tùng. Chúng ta có thể tránh những xung
khắc ấy nếu chúng ta chỉ làm những mệnh lệnh cần thiết và hợp lý
trong một cách thế không tỏ ra quyền uy.
Cô
bé Thanh Lan, 10 tuổi, đang chơi cách nhà một khoảng cách không
xa. Bà mẹ muốn sai nó đến quày hàng mua một vài món hàng lặt
vặt, vì thế bà ra gọi nó từ cổng trước. Cô bé cứ tiếp tục chơi,
làm như cô bé không nghe tiếng mẹ gọi. Cô bé không trả lời, bà
mẹ đành chịu thua. Vài phút sau đó, bà gọi nữa. Nhưng cô bé vẫn
ra vẻ không nghe thấy gì. Sau cùng, một trong những bạn bè của
cô nói: “Thanh Lan, mẹ mầy đang gọi mầy đó !” “Ô, tao biết,
nhưng bà ta chưa la”. Thay vì la lối, bà mẹ đi ra, mang theo
chiếc giây roi nho nhỏ. Bà đi đến chỗ cô bé. Cô bé nhìn ngạc
nhiên. “Con không nghe mẹ gọi sao ? Đi về nhà, bà nhấn mạnh từng
từ ngữ với tiếng kêu của sợi giây đập và chân cô bé. Cô bé nhảy
lên và vội chạy về nhà. Vài phút sau, cô bé bắt đầu đi đến gian
hàng.
Cô
bé đã trở thành “Mẹ Điếc”( nghĩa là mẹ nói thì không nghe), một
vấn đề đã xảy ra cho rất nhiều gia đình.
Dĩ
nhiên, con cái phải làm một số những bổn phận giúp đỡ cha mẹ để
đóng góp vào những lợi ích gia đình. Tuy nhiên, những công việc
nầy phải là một cái gì được giáo dục, được ý thức bỡi đứa trẻ và
nên được hoàn thành một cách bảo đảm.
Ở
đây, bà mẹ nên cùng cô bé thảo luận trước một chương trình nho
nhỏ có thể thõa đáp được những nhu cầu của gia đình và cũng để
phản ảnh được nhận thức về quyền lợi chơi với bạn bè của cô bé.
Chẳng hạn: vào lúc ăn trưa, bà mẹ có thể nói: mẹ cần mua một ít
đồ từ tiệm tạp hóa trước 5 giờ chiều hôm nay. Mấy giờ con có thể
giúp mẹ đi mua được ? Khi cô bé làm sự chọn lựa, bà mẹ có thể
hỏi: mẹ sẽ gọi con vào lúc đó được không ? Bấy giờ cô bé biết
cái gì được mong đợi nơi cô và cô có cơ hội để chọn thời gian
thích hợp cho cô. Lúc đó, yêu sách xem ra là có lý và cô bé sẽ
đáp lại với một cảm giác tự hào về bổn phận nó cần phải làm.
Một
câu chuyện khác: Bà mẹ đang ngồi trong phòng coi Tivi, sửa chữa
mấy cái quần áo lặt vặt trong lúc cô bé Mỹ Huyền, 8 tuổi, đang
coi Tivi. “Mỹ Huyền, con lấy cho mẹ bao thuốc lá đi”. Cô bé nhảy
xuống và đi lấy thuốc lá cho mẹ. Vài phút sau, bà lại gọi: “Cưng
ơi, con lấy cuộn chỉ trắng cho mẹ”. Cô bé đi lấy cuộn chỉ. Sau
đó không lâu, bà mẹ lại gọi:” Con ơi, con đi tắt bếp cho mẹ”. Cô
bé lại phải chạy đi tắt bếp cho bà mẹ.
Bà
mẹ đã đối xử với cô bé như một đứa đầy tớ. Cô bé cố gắng thõa
đáp những yêu sách không hợp lý chút nào chỉ vì nó muốn làm vui
lòng mẹ nó. Và chúng ta cho nó là cô bé ngoan, nhưng thật ra nó
không học xử sự như một cá nhân tự quyết.
Một
câu chuyện nữa: Bà mẹ và ông bố đang ngồi ở sân sau nói chuyện
với những người bạn chợt đến bất thình lình. Thuý Hằng, 9 tuổi,
đang chơi với hai đứa bạn gái ở gần đó. Minh Quang, 1 tuổi rưỡi,
đang loay hoay vì đã đến giờ đi ngủ. Bà mẹ ôm nó một lúc, nhưng
sự khuấy động của nó làm mọi người chia trí. “Thuý Hằng, con đến
bế em bỏ vào trong chiếc giường của nó giúp mẹ đi”. “Ô, mẹ. Cô
bé thở dài”. Nhưng rồi, cũng rời các bạn và làm như mẹ nó bảo.
Bà
mẹ đã làm một sai bảo không hợp lý. Chúng ta không nên bảo một
đứa trẻ làm một điều mà chúng ta không thích bị yêu cầu làm. Bà
mẹ muốn ở với các bạn bà nên đã bảo đứa trẻ rời các bạn nó để
chăm sóc cho cậu bé con. Điều nầy cho thấy sự thiếu kính trọng
đối với quyền lợi của cô bé. Tốt nhất, bà mẹ nên cáo lỗi và tự
mình đem cậu bé vào trong giường vì còn có ông bố tiếp chuyện
với khách.
Khi
chúng ta muốn làm một yêu sách hay ra một mệnh lệnh cho một đứa
trẻ, chúng ta phải nhạy cảm đối với tình thế cũng như đối với
khả năng của đứa trẻ nữa. Có những đứa trẻ thích nhiệm vụ chăm
sóc trẻ nhỏ, nhưng cũng có những đứa không thích mấy. Vì thế,
giao trách nhiệm phải tùy từng đứa, và tốt hơn nên có sự đồng ý
trước, như khi nào trách nhiệm đó được thực hiện. Dĩ nhiên, nếu
bà mẹ cần thêm sự giúp đỡ, bà có thể gọi đứa trẻ lớn hơn giúp
bà.
Chúng ta có thể ngẫm nghĩ về những trường hợp, trong đó chúng ta
đòi hỏi hay ra lệnh cho một đứa trẻ phải làm một cái gì ngay tức
khắc. Đây là một cách thế tỏ ra uy quyền và thường là một đòi
hỏi không hợp lý. Sự đáp trả của đứa trẻ:”Ô, bà luôn luôn la hét
và bắt tôi phải làm một cái gì”, điều đó cho thấy một tương quan
nghèo nàn, thiếu sự hòa hợp, thiếu sự cộng tác giữa hai bên.
Muốn được sự cộng tác của đứa trẻ, chúng ta nên dùng những
phương cách tế nhị, kính trọng, và khéo léo hơn là những mệnh
lệnh, vì không một ai, ngay cả con trẻ, thích nhìn thấy quyền
hành được lạm dụng trong xã hội hôm nay.