Thưa ông Vịnh,
Hai chữ thời tiết và
khí hậu mà ông thắc mắc thì chính tôi cũng thắc. Cho nên chúng tôi có
tìm hiểu thêm. Thì sau đây là những ý kiến mà tôi thu thập được. Xin gửi
tới ông và bà co người Việt mình.
Thời tiết (weather)
là trạng thái của lớp không khí (khí quyển) bao quanh trái đất vào một
thời điểm và một không gian nào đó. Trạng thái này bao gồm sự nóng, lạnh,
khô, ẩm, mưa, gió... Chẳng hạn dự báo cho biết thời tiết tại Sài Gòn
ngày Thứ Ba tốt, ấm áp không mây, không mưa; ngày thứ Sáu sẽ có mưa rào,
độ ẩm 90%, gió thổi 10 cây số một giờ. Thời tiết có thể thay đổi từng
giờ.
Khí hậu (climate) là
tình hình chung về thời tiết của một miền nào đó vào thời gian dài,
thường ít nhất là một tháng, có khi cả chục năm. Thí dụ ta nói Việt Nam
có khí khí hậu nhiệt đới. Khí hậu đại dương ít chênh lệch về nhiệt độ và
độ ẩm của các mùa; khí hậu lục địa có sự chênh lệch rõ rệt giữa các mùa,
giữa ngày và đêm.
Mối liên hệ giữa thời
tiết và sức khỏe không phải là khám phá mới lạ mà ngay từ thuở xa xưa
người đời trước đã nói tới. Có nhận xét cho rằng thời tiết theo ta từ
lúc còn ở trong bụng mẹ tới khi xuống lỗ. Vì theo tin tưởng của cổ nhân,
thời tiết ảnh hưởng tới sự thụ thai của mẹ, khi mang thai cũng như lúc
sanh đẻ. Rồi suốt trong cuộc đời tới khi mãn phần.
Cách đây mấy thế kỷ,
danh y Hải Thượng Lãn Ông có ghi về kinh nghiệm Y học dân tộc của Việt
Nam trong Y Tông Tam Lĩnh:
“Thời tiết biến đổi
là thường
Nhưng ta phải biết đề
phòng mới yên
Mùa Xuân kiêng gió
trước tiên
Mùa Hè nắng nóng lại
xen mưa rào,
Mùa Thu sương xuống
hanh hao,
Mùa Ðông gió rét khi
nào khỏi mưa”.
Vì thế, nếu ta biết:
“Thích nghi khí hậu
của trời
Âm dương hòa hợp
trong ngoài mới yên”
Theo ý các cụ thì vào
mùa Xuân: gió phương Càn khiến con người dễ bị bệnh tật, mà gió phương
Khảm lại gây nhiều cảm bệnh hơn. Tới mùa Hạ thì gió phương Khảm lại là
nguyên nhân của bệnh tật tai ương ; và mùa Ðông thì “ Khảm phong tật
dịch bỗng dưng chết người”.
Thời tiết gồm sáu
thành phần gọi là “Lục Dâm” có ảnh hưởng tới sức khỏe. Ðó là phong
gió, hàn lạnh, thử nắng, thấp
ẩm ướt, táo khô hanh, hỏa nóng. Thấp hại da
thịt, gân mạch; hàn nhiều thì nhức xương, rút gân. Ðôi khi tà khí xâm
nhập cơ thể nhưng chưa phát bệnh ngay mà ẩn nấp đâu đó chờ lúc sức khỏe
suy yếu mới gây bệnh. Tà phong coi như độc nhất : gió độc vào người qua
da trước rồi vào bắp thịt, kinh mạch cuối cùng vào phủ tạng và lan tràn
rất nhanh, nhanh hơn gió mưa. Con người đang khỏe mạnh rồi thời tiết
thay đổi hoặc gặp cơn gió độc là bị đau ốm. Các cụ gọi là “trúng gió “
hoặc “Trái gió giở giời”. Thế là mấy phương thức gia truyền được mang ra
áp dụng. Chẳng hạn xông chùm mền kín mít với nước sôi có lá tre, lá ngải
cứu, lá bưởi. Các cụ còn đánh gió với cám đen rang cháy hoặc hỏa thang
rượu với gừng, xoa khắp người. Bệnh nhân toát mồ hôi, gió độc tan biến
và thế là khỏi bệnh.
Y học dân gian ta
cũng đã ghi nhận là “ông Cúm bà Co” xẩy ra vào mùa Ðông; dịch tả vào mùa
Hạ; cơn loét tá tràng vào mùa Thu; rối loạn tâm thần người điên loạn
thường bộc phát vào lúc trăng tròn; thấp khớp trầm trọng khi khí hậu ẩm
thấp, vào mùa mưa. Nhiều nguời nhất là quý cụ thấy mính mẩy đau nhức,
vết thương ngoài da sưng tấy lên là biết sắp có thay đổi thời tiết, như
là mưa to gió lớn.
Với trẻ em thì các cụ
khuyên không nên cho nằm ngoài sương, nơi gió lùa; trời nóng không nên ở
trần; khi ngủ đắp chăn nơi bụng, khi sấm sét thì nhét lỗ tai đề phòng
điếc. Sau khi sanh thì sản phụ phải nằm trong phòng kín, với lò than
hồng cháy rực ở chân giường hoặc ngưỡng cửa để ngăn ngừa gió độc. Vì thế
mới có danh từ “nằm bếp”. Ngoài ra cũng phải kiêng gió máy cho bé sơ
sinh nữa, nên bé được quấn khăn kín mít trừ mặt mũi.
Sách Nội Kinh Trung
Hoa có ghi: Ba tháng mùa Xuân là mùa dương khí sanh sôi bày bố khắp nơi,
mọi vật đều tốt, đêm ngủ dậy sớm, kẻo không thì thương tổn tạng Gan. Ba
tháng mùa Hạ thì cỏ cây rậm tốt, muôn vật đơm bông kết trái, đêm ngủ dậy
sớm, không chán ngày dài, khiến cho tình thương nới rộng, không đáp ứng
thì tổn thương tạng Tâm. Mùa Thu khí trời khí đất quang minh, ngủ sớm
dậy sớm, thức một lượt với gà, khiến cho phần khí an ninh; làm trái
ngược thì thương tổn tạng Phổi. Mùa Ðông ngủ sớm thức trễ, phải chờ có
ánh nắng mới thức, tránh lạnh gần ấm, đừng để da thịt trầy trụa khiến
cho phần khí bị hao hớt; nếu không thì tạng Thận bị tổn thương.
Thời tiết, khí hậu
ghiệm của người dân thì đây là có thật chứ không phải là câu chuyện
“trà dư tửu hậu ”, “ lão bcó ảnh hưởng tới sức khỏe mà khoa học chưa
nghiên cứu nhiều tới lãnh vực này. Nhưng với kinh nà tưởng tượng ”- an
old wives’ tale”
Bác sĩ Nguyễn Ý Đức